Theatrale werkvormen als deur naar resonantie

Dit is een pleidooi voor vertraging in gesprekken om uit de pingpong van feiten, meningen te komen. Improvisatietheater en theatrale gespreksvormen bieden de mogelijkheid een deur naar een resonantie te openen en weg te bewegen van pingponggesprekken. Aan de hand van de verschillen tussen twee televisieprogramma’s – De Lama’s en De Vloer op! – licht ik in deze blog toe wat reactief en responsief handelen inhoudt. Ik probeer duidelijk te maken dat responsief handelen de kans op resonantie in gesprekken vergroot.

In het nieuws en in het dagelijks contact ervaar ik in toenemende mate een gebrek aan resonantie. Ik ervaar pingponggesprekken, waarbij argumenten, waarheden, leugens, feiten heen en weer vliegen. De ene keer om gelijk te halen, de andere keer om een positie te verdedigen en steeds vaker om de ander er slecht uit te laten zien. Het instrumentarium is bekend: persoonlijk worden, valselijk beschuldigen, feiten omdraaien, slim frame plaats over de gebeurtenis, informatie lekken, roddelen, etc.…

Resonantie verwijst naar  ‘terugklinken, weerklinken, meetrillen’. Wat klinkt terug? Wat weerklinkt? Wat trilt mee? We kennen het begrip uit de natuurkunde en van het trillende geluid dat een muziekinstrument geeft. Resonantie betekent dat je reageert of handelt naar aanleiding van deze onbewuste waarnemingen. Resonantie in onze gesprekken kan een tegenwicht zijn tegen verdeeldheid en ontmenselijking.

Reactief en De Lama's

Ik licht het verschil tussen reactief en responsief handelen toe aan de hand van twee tv-programma’s die gebruik maakten van improvisatietheater.  De eerste is De Lama’s als symbool voor reactief handelen De Lama's was een tijd lang een populair tv-programma geweest waarin bekende – komedie/ stand-up – acteurs een spelopdracht kregen om te improviseren. De opdrachten en de opzet van het programma heeft sterke verwantschap met theatersport. Net als bij theatersport doen de spelers hun best om een scène zo leuk, grappig, spannend en/of romantisch mogelijke te spelen, veelal aan de hand van door het publiek gegeven suggesties voor de scènes: locatie, relatie, conflict etc.

Impressie van De Lama's

Voor de spelers bij De Lama’s is het van belang gevat, ad rem, scherp, verrassend, grappig uit de

hoek te komen. Deze vorm van improviseren ziet er uit als een verbale pingpong wedstrijd. De opdrachten zijn leuk om te doen en leuk om naar te kijken. Hoe verrassender die jij bent, hoe leuker. Er is geen echte winnaar in het spel, maar onbewust speelt er wel een competitief element: wie weet zich het best staande te houden ten opzichte van de ander.

Van reactief naar responsief

Als beginnend beoefenaar van improvisatietheater ervoer ik improviseren vooral als een oefening van een flexibele geest. Alsof het spel een worsteling was waar je met passende reactie de tegenspeler probeerde te overrompelen. Bij improviseren is het een kernkwaliteit te accepteren van wat zich in het spel aandient. Ik ervoer in die beginfase mijn spel niet als samenspel, maar meer als spel waarbij ik de input van de ander als brandstof gebruikte voor mijn spel. Ik speelde reactief in de zin van goed luisteren, kijken, en sterk verbaal reageren. In dat creatief associatief verbaal pingpongen voelde ik mij in mijn element. Het was leuk om te doen, er werd veel gelachen. Alleen…het voelde ook leeg en oppervlakkig.

De totaal andere ervaring dan leeg en oppervlakkig werd mij na een paar jaar in een les duidelijk gemaakt aan de hand van een simpele oefening: vertraagd reageren op het spel van de ander. De oefening hield in dat ik vóórdat ik zou reageren, met innerlijke stem (voor een deel) te herhalen wat de ander heeft gezegd, vervolgens te voelen wat die innerlijke stem doet en pas dan te acteren door woord en gebaar. Luisteren, herhalen, voelen, reflecteren, responderen.

Het was zo verrassend om te merken wat deze subtiele vertraging met mij deed en hoe dieper mijn reacties waren. Mijn spel werd meer invoelend, minder gespeeld en bedacht en daardoor natuurlijker.

Responsief met De Vloer op!

De Vloer Op! was een Nederlands televisieprogramma van Human. De Vloer Op! staat symbool voor responsief handelen. Twee spelers kregen een situatie, rol en conflict aangeboden al startpunt voor improvisatiespel. Dat spel was de ene keer zeer humoristisch, dan weer zeer treffend en emotioneel. Het was vooral verdiepend en resonerend, zowel tussen de spelers als met het publiek.

De Vloer Op! laat het responsieve verschil zien met pingpong improvisatie. De Lama's en De Vloer Op! staan symbool voor het verschil tussen en pingpong gesprek en een resonerend gesprek.

Scene uit De Vloer op!

Resonantie is meer dan ooit nodig als tegenwicht tegen pingponggesprekken. Het is nodig om in de pingpong van feiten, meningen, verdraaiingen en leugens te kunnen vertragen, zonder te verstillen. Ik heb het nodig en wil de lessen van theatrale werkvormen onderzoeken. Tijdens Conversation Pieces II kun je de resonerende werking van theatrale werkvoren en theatrale gespreksvormen ervaren. De bijeenkomst Conversation Pieces II organiseren Suzanne Mijnheer en Ronald Teeuw op 20 juni 2025 in Hart Haarlem.

Wil jij leren van theatrale werkvormen om jouw gesprekken te verdiepen, kom dan naar de bijeenkomst Conversation Piece II: theatrale gesprek(s)vormen in Hart Haarlem op 20 juni. Toegang is gratis, opgeven kan bij r.teeuw@umcutrecht.nl, informatie vind je hier