In het werk is het niet veel anders dan privé. Ook daar kun je van elkaar vervreemd raken van de situatie waarin je bent en je of begint te vragen ‘is dit wat we samen hebben?’ Het is wel herkenbaar in een druk privéleven, dat je ineens beseft dat je weinig echte aandacht hebt voor je partner. Een moment dat je samen elkaar voorbij holt in de dagelijkse gedoetjes en alleen over de praktische zaken afstemt. Het gevoel dat jou kan bekruipen van ‘is dit wat we samen hebben’. Afgelopen week had ik een aantal ervaringen die met elkaar gemeen hebben dat zij pleiten voor de aandacht voor verdiepend vertellen en luisteren. Ook deze week heb ik weer gemerkt hoe belangrijk verdiepend vertellen en luisteren is (en ook hoe gauw ik deze kunst verwaarloos). Om weg te komen van de oppervlakkigheid van de handeling helpt het om stil te staan en het gesprek zowel met het eigen lichaam (naar binnen) als het met de ander (naar buiten) te verdiepen. Diep luisteren en diep vertellen vraagt dat je bij jouw gevoel durft te komen. Meer en meer kom ik tot de ontdekking dat wij die kunst collectief in de ban doen. Liever pingpongen met argumenten, feiten, overwegingen, meningen, inzichten dan stil zijn en luisteren en verwonderen.
De afgelopen week naam ik deel aan een Masterclass Creative Facilitatie aan de TU Delft. Tijdens deze masterclass kregen de deelnemers de opdracht om in twee tallen een gesprek te hebben over ‘waarden ’waarbij de een eerst 10 minuten en de ander 10 minuten luisterde, alvorens die ander 5 minuten vragen mocht laten beantwoorden. Achteraf bleek niet zozeer het 10 minuten luisteren (en geen vragen stellen) lastig te zijn. 10 minuten praten leidde al in twee minuten tot een zeer oncomfortabele gevoelens waarbij de tweetallen na een lange stilte besloten toch maar eerder met vragen stellen te beginnen. Wat is hier aan de hand?
Speelt hier een gevoel van vervreemding, vroeg ik mij af. Een gevoel waarbij de spreker vervreemd raakt van zichzelf. In die vervreemding ontmoet de mens dat deel van zichzelf dat hem nog vreemd is en ongemakkelijk voelt om – in het gesprek met een ander naartoe te gaan.
Ik herken van improvisatietheater het vermogen om jouw gevoel te ontwikkelen, jouw lichaam aan te spreken voordat je reageert. Even kauwen op wat er net gezegd en gedaan is door een ander. Pauze mag! Het herhalen van wat er gezegd of gedacht is, is zo’n handeling die helpt om een emotie op te laten komen en eerder dichter bij jezelf te komen. Ook verhalen schrijven vergt een dergelijk stilstaan, want stel je het lijvige werk in 4 boeken van Lord of the Rings maar eens voor. In plaats van meer dan 1000 bladzijden verhalen, had Tolkien het ook af kunnen doen met een korte boodschap over een klein mannetje dat door een tovenaar meegenomen werd om een ring in een put te gooien waardoor de aarde gered zou worden van het kwaad. Zij op pad en na veel omzwervingen en gedoe is dat gelukt. Zo dan. Klaar. Volgende verhaal. Ruim binnen de twee minuten.
Met het uitpluizen van alle rafelrandjes van Frodo in interactie met zichzelf, met zijn helpers en zijn tegenstanders leren we via het verhaal Frodo over keuzes maken en vriendschap etc. Zo ’verdieping heeft een gesprek ook nodig, zowel in het gesprek met jouwzelf als het gesprek met de ander. En als het even oncomfortabel voelt (ook wel edging genoemd), dan is dat juist belangrijk en spannend en …..leerzaam! Je krijgt de kans om het gevoel vervreemding te gebruiken tot een hernieuwde zelfverwerkelijking en zelfwording als een bewegende en transformerende activiteit voortkomend uit de mens zelf.
Het stilstaan en onderzoeken bij wat oncomfortabel voelt om meer te leren over jezelf en over elkaar vergt lef en uithoudingsvermogen. Ik had de afgelopen week te maken met een manager die met mensen in een team van doen heeft ‘die niets moeten hebben van soft gedoe’. Ze hebben een afschuw voor opdrachtjes waarbij zij creatief moeten zijn en meer over elkaar te weten komen, stel ik mij zo voor. Svp geen “zakdoekje leggen niemand zeggen”.
Vooral niet leuk te doen om het leuk doen Ik kan het er alleen maar mee eens zijn, als je je daar niet comfortabel bij voelt. Dan heeft dat speelse weinig zin. Toch denk ik dat ieder mens nieuwsgierig is en dat onder de goede omstandigheden je meer over jezelf durft te onthullen. Maar waarom zou je eigenlijk die ongemakkelijk weg met een ander op willen gaan?
Het is de mens zelf die de onmisbare schakel is in oplossen van de vervreemding. Het gevoel van leegte is er al, al lang! De vraag is eerder hoe lang houd je het uit met die leegte en ongemak. Wanneer is het moment aangebroken dat de behoefte aan een "inside-bewustzijn" zo groot wordt , dat je er met een ander wel aan toe moet geven om het onderzoek aan te gaan?
Een ingrijpende gebeurtenis kan het al aanwezige gevoel van vervreemding zo verstreken dat een dialoog onontkoombaar wordt: een reorganisatie, een ingrijpende privé gebeurtenis, een lichamelijk beperking, een burn-out, een herinnering,…. Ik sprak bij toeval een jonge vrouw die een half jaar geleden had ontdekt dat MS bij haar geconstateerd is. Net als bij Inge die nu hevig twijfelt hoe het verder moet nu de ziekte verder beslag van haar neemt. Ik beide gevallen was het gesprek verdiepend doordat we aan het einde met een open blik naar de toekomst konden kijken.
Ook kleine gebeurtenissen die op zich onbeduidend zijn die kunnen werken als de een klein tikje tegen al kwetsbare glazen plaat die dan in een keer in stukje barst. En losse opmerking, een tegenslag een grapje, ….
Je kunt al voor de bom barst met het ongemak aan de slag. Hoe houd je het dan aanvaardbaar om dat oncomfortabele uit te zoeken? Wellicht is het erkennen van het gevoel bij jezelf de eerste belangrijk stap “ik vind deze situatie hoogst ongemakkelijk” Wanneer de herkenning bij de ander(en) er is dan kun je afspreken om het te gaan onderzoeken en daarvoor een ‘holding spce ‘ te creëren. Meestal houdt dat in dat je afspreekt dat je met het onderzoeken in ieder geval afspreekt om:
alles wat gezegd wordt wel persoonlijk te voelen en niet persoonlijk te zien. Het is nodig om het ongemak en ook het gemak te voelen en dat tegelijkertijd niet te verbinden met de persoon die dat veroorzaakt
alles mag gezegd worden
-we doen dit om te leren wat er achter het ongemakkelijk gevoel zit wat telkens maar terugkomt en dat ons tegenhoudt.
Wat dan te doen met mensen die echt geen trek hebben in verdiepen en bij je gevoel komen? Ik sprak Hero over het belang van dilemma’s in gespreksvoering. Hij tipte mij het boek dansen met dilemma’s. Het is ook mogelijk om op een meer rationele manier, meer met het hoofd de dilemma’s te benoemen en te verkennen. Het inzet van de polaritymap bijvoorbeeld, of het gebruik maken van creating the problem. Ook in een vraaggesprek met iemand die niet van soft gedoe houdt kun je best creatieve stappen zetten om via het hoofd het gevoel aan te spreken. Verdiepend luisteren en vragen stellen loont. Een team zag ik afgelopen week in een bijzondere retospective elkaar vragen stellen die leidde tot dialoog en inzicht. Ik ben trots op hun vermogen die diepgang met elkaar op te zoeken en het ongemakkelijke gevoel uit te houden En zonet kom ik uit Warnsveld waar ik met de collega’s Public van Capgemini Consulting een boeiende interactie ervoer tijdens ons werkbezoek bij de politie. De vragen die gesteld moest worden op de persoonlijke betrokkenheid bij de werkzaamheden werden gesteld het warenvragen met lef en diepgang het waren echte gesprekken waarmee we elkaar echt verder helpen. Het was een verdiepende week, een generatieve week om met het werk van Otto Scharmer te spreken. Het was ook de week met het bezoek aan het concert van Arcade Fire. Nu is het weekend en is het tijd voor thuis, met Inge, tijd voor een zon, buiten, gesprek. Mooi dat we dit samen zo hebben………. Fijn verdiepend generatief weekend! I'm living in an age That laughs when I'm dancing with the one I love But my mind holds the key You're standing next to me My mind holds the key Set my spirit free Set my spirit free Set my body free Set my body free Set my spirit free Set my body free