Ik loop eind van de dag een ommetje. Het is al donker, het is een heldere novemberavond, In de verte klinkt een fanfare. Ik loop in de richting van de muziek, naar de brug die mij de kortste route naar huis biedt. Eenmaal aangekomen bij de brug zie ik van rechts de fanfare op mij af komen. Met daarachter een stoet kinderen in een lampionnenoptocht, vergezeld van ouders en Sinterklaas en zijn gevolg aan Zwarte Pieten. Ah! Macht door aantal. Tegen de stroom de smalle brug van 300 meter passeren is even geen optie. Voor ik het weet geef ik mij over aan hoempapa en holadijee en loop ik met de stroom mee, een kilometer om naar huis. Wat kan mij het ook schelen.
Meegenieten van het Sinterklaassprookje is fijn,. In de groepsdynamiek van een project is het niet altijd vrijheid blijheid gezamenlijk op weg voor het zelfde doel. Integendeel. Het JA! in proYESmanagement suggereert wellicht dar er sprake is van een sterke harmonie in het streven om er samen uit te komen. Constructief vergaderen en leuk een workshopje faciliteren om verder te gaan met de neuzen dezelfde kant. In de praktijk van alle dag hebben we in projecten ook te maken met macht, een factor die kan meewerken of tegenwerken, een factor die soms uit het niets zichtbaar wordt. Zoals de optocht van rechts kan komen, kan de macht ook van rechts komen. Onverwacht voorrang opeisend in een conflict, zonder pardon.
Er zijn twee gezichten van macht. Het zichtbare gezicht aan de vergadertafel in de publieke discours en het onzichtbare gezicht.
Het zichtbare gezicht van macht is de macht die vanuit harmonieperspectief het meest aanspreekt. De openbare bijeenkomsten worden gezien als een open en transparante politieke arena waar plaats is voor iedereen om ideeën en belangen in te brengen. Er vindt heldere besluitvorming plaats op basis van gewogen argumenten. Een en al redelijkheid. Een vergadering kan zo’n bijeenkomst zijn, of een workshop met een meer creatieve werkvorm. Vooral workshops doen de indruk wekken dat de macht zichzelf even opzij zet. Een vertekend beeld.
In de praktijk zie ik dat de echte macht zich juist niet zo makkelijk in de publieke discours laat zien. In het meest gunstige geval maak ik mee dat het hogere management duidelijk de kaders aangereikt, waarbinnen vrijheid wordt geboden om nader invulling te geven een het veranderthema. De mate waarin dit kader door het management uitgedragen wordt, zegt al iets over openbaarheid van de machtsuitoefening. Voor het hoger management is de mate waarin er ruimte wordt geboden aan invulling niet altijd een vrije invulling. In de zorg heeft het management rekening te houden met de de macht van zorgprofessionals. Die kan niet zomaar genegeerd kan worden.
Interessant in het publieke debat – in vergaderingen en bijeenkomsten – is vooral de vraag wie er niet uitgenodigd is en wie buiten de uitwisseling van ideeën en belangen wordt geplaatst. En wat er buiten die overleggen wel wordt gezegd, maar geen stem heeft. Welke ideeën en belangen worden uitgesproken buiten de publieke politieke arena, tijdens de lunches, de rookpauzes en bij de koffie automaat? Anders gezegd: wie doet niet mee in vergaderingen en workshops en heeft een significante kracht om over thema’s een conflict aan te gaan?
Het is juist de niet zichtbare machtsuitoefening die bepalend is voor het succes van veranderingen.
In bovenstaande figuur is te zien hoe macht zich op verschillende wijze kan uiten. Aan de vergadertafel en in de workshops vind veelal de prouctieve werking van het conflict plaats. Daar levert spanning in ideeen en belangen resultaat op en hebben we ogenschijnlijk een gevoel van beheersing en controle op het veranderproces.
Met improductieve uitingen van conflict komt het onzichtbare gezicht van macht in beeld. Het gezicht dat zich buiten de vergaderingen en buiten de projectvoering laat gelden. Zo kan het gebeuren dat in de projectvoering ogenschijnlijk duidelijke en heldere afspraken zijn over wie wanneer waarover kan besluiten en het toch zomaar ineens kan escaleen. De onzichtbare macht laat zich op een onbewaakt ogenblik ineens zien.
In het ‘oerconflict’ tussen professionals en management (Hanson) wordt het spannend als management en professionals zich op elkaars domein begeven. Met de harmonieuze bedoelingen kan een manager, een professional of een proYESmanager aan de slag gaan en dan ineens, past boem, komt de ander van rechts. Voor een proYESmanager is het niet alleen zaak om de machtsbalans te duiden over de thema’s van de verandering. Het is voor de proYESmanager dan ook de kunst om improductieve conflicten over de thema’s productief te maken in het publieke domein. Daarmee wordt de macht uitoefening werkend, voor zowel de bovenliggende als de onderliggende partijen. Macht is nu eenmaal een gewoon gegeven in organisaties, die voor veranderingen effectief ingezet kunnen worden als er een balans is tussen te weinig en te veel conflict.
En als proYESmanager in de rol van co creërend veranderaar (zie ook wlog faciliterend projectleiderschap) kan het gebeuren dat je zelf doelwit wordt in een conflict. Ineens is het er, de macht komt van rechts. Of het nu een vrolijke stoet is of een gevaarlijke uithaal, er zit niet anders op dan mee te gaan met de stroom der dingen en te interveniëren in het proces om de energie om te buigen naar een productief conflict. Hoempapa en holadijee.