Agile heeft – zeker als je aantal publicaties mag geloven – veel te zeggen over leiderschap en samenwerking in de toekomst. De Atelier Session met het thema 'Experience" op woensdag 9 oktober jl. was een experiment om juist taal zo veel en zo lang mogelijk uit te schakelen. Wat levert het verbeelden op als we lichaam en materiaal inzetten in een ervaring om vorm en kleur te geven aan ‘leiderschap en samenwerking in de toekomst’. De uitkomst van deze Atelier Sessie was een beeld van leiderschap en samenwerking in de toekomst.
Kunst, voelen, ervaren, taal
Wat heeft kunst met ervaren te maken? De relatie tussen ervaren en kunst lijkt vanzelfsprekend, toch? Wanneer we taal willen geven aan die relatie, wordt het lastig. Taal legt een structuur op met woorden een klanken. Woorden geven betekenis en beperken tegelijkertijd de betekenisgeving. Wanneer je in een museum eerst de toelichting bij een schilderij leest en dan pas gaat kijken, beperk je jouw ervaring. Je ziet wat de titel en de toelichting jou beschrijft te zien.
Ervaring en taal zijn diep verbonden met ons lichaam. Taal drukt een emotie uit. Woorden en klanken creëren een fysieke ervaring. Het Bouba/Kiki-experiment uit 2001link laat zien dat ruim 95 procent van de proefpersonen Kiki herkende in de puntige figuur en een Bouba zag in de afgeronde figuur. Als kind krijgen we de woorden fysiek aangeleerd. Eén is een vinger. Twee is twee vingers. Naar jezelf wijzen is 'ik'. Later leren we woorden die uitdrukking te geven aan nieuwe ervaringen en verbeeldingen. Agile Leadership is zo’n woord dat in organisaties betekenis geeft aan ervaringen. Net als met de toelichting op een schilderij, beperkt het gebruik van het woord Agile Leadership onze ervaring.
”If at first an idea is not absurd, than there is no hope for it" (Einstein)
Om tijdens het experiment tijdens de Atelier Session zo min mogelijk te spreken en taal gebruiken….het was even wennen .... Deze blog beschrijft de activiteiten tijdens de Atelier Session hebben plaatsgevonden. Het idee achter de activiteiten wordt daarna toegelicht om af te sluiten met een reflectie.
IK-ervaring
De workshop startte met aansluiten bij het verkennen van een IK-ervaring. Na oefening om eerst te incasseren en te voelen wat er gezegd wordt (het horror verhaal over Belllo de hond), volgde een geleide visualisatie. De deelnemers gingen met hun gedachten terug naar een moment in hun leven dat belangrijk is geweest in de vorming van wie zij nu zijn.
Vervolgens zoomden de deelnemers met hun gevoel op het leiderschap en de samenwerking gedurende één cruciaal moment: wat zag, hoorde, voelde, rook, proefde, bewoog je op dat cruciale moment. Daarna deden de deelnemers een stap terug en gaven vorm aan hun gevoel bij het leiderschap en de samenwerking. Iedere deelnemer viel een metafoor in: de ervaring met leiderschap en samenwerking is als………om direct te met aluminium folie en ander materiaal een figuur te maken.
Aansluitend maakten de deelnemers – in niet geordende taal – een toelichting bij hun figuur door een Elf te schrijven. Een Elf is een gedicht van 5 regels met achtereenvolgens 1 woord, 2, 3, 4 woorden en sluit in de vijfde regel af met ‘1 samenvattend concluderend woord. Gedurende deze IK-ervaring is niet gesproken
WIJ-ervaring
Een koffie break werd gebruikt om elkaar beter te leren kennen. Wie is wie? Praten mag, alleen niet over de afgelopen activiteiten. Na de break hebben de deelnemers aan elkaar uitgedrukt wie zij hier zijn met hun ervaring over leiderschap en samenwerking, door kleur en vorm te bekennen. De deelnemers zetten hun figuur en hun bijbehorende Elf in een veld van vorm en kleur. Zo zetten zij hun IK- ervaring neer in het veld en in relatie tot die van anderen.
Voordat we verder zijn gegaan met een stap maken naar een gemeenschappelijk beeld van waar het leiderschap en samenwerking naar toe ontwikkelt, hebben de deelnemers een energizer gedaan om vanuit hun lichaam te bewegen. De stuck exercise van SPT is vervolgens uitgevoerd waarbij ieder deelnemers het veld betrad en kennis nam van de beelden en elfjes die gemaakt zijn. Bij het betreden van het veld vroeg ik hen ‘waar ervaren jullie de spanging met leiderschap en samenwerking?”
Eenmaal de spanning gevoeld, vroeg ik hen individueel die spanning uit te drukken met hun lichaam (vgl., stuck exercise Social Presencing Theatre). Nadat iedereen aan elkaar de spanning met het lichaam had laten zien, liet ik de deelnemers vanuit hun stuck (figuur 1) ontdekken wat het lichaam natuurlijk aangeeft.
Als ze klaar zijn om dat een juiste emergentie goed te voelen, vraag ik hen samen – al ware zij een lichaam - één beeld te maken dat het gevoel van Leiderschap en samenwerking uitdrukt waar het in de toekomst naartoe beweegt.
Het idee
Mijn eerst associatie bij het plannen van een workshop waarbij ‘ervaring’ een cruciale rol zou spelen, was het framework van Kolb. Dit framework, waarbij de leeractiviteiten naar leervoorkeurstijl opgebouwd zijn, zou tijdens de Atelier Session achtereenvolgens activiteiten kunnen worden uitgevoerd: 1) vanuit de eigen ervaring, 2) de reflectie ervaring, 3) de theoretiseer- of modelleer ervaring en 4) de experimenteer ervaring. Op zich voelde deze volgorde goed. Het ontbrak alleen aan een creatieve, aan kunst gerelateerde verdieping.
Die verdieping is gemaakt op drie onderdelen:
het verdiepen van de betekenis van bewustzijn van de ervaring
het onderscheid tussen IK-, WIJ- en ZIJ- ervaring
het verdiepen van de activiteit keuze
Bewustzijn en ervaring
Een ervaring is pas een ervaring als je je er van bewust bent? Klinkt logisch. Je kunt niet ervaren wat je niet gezien, gevoeld, gehoord etc. hebt? Ja en nee. Arnold Mindell (samen met zijn vrouw Amy de founders achter Deep Democracy) heeft four levels of awareness geschetst die in doen denken aan de four levels of listening in de Theory U van Otto Scharmer.
Level 1: is het niet bewustzijn, al dan niet opzettelijk van wat er gebeurt. Een mogelijkheid is dat we ons juist afsluiten van invloeden van buitenaf, omdat we niet willen ervaren of niet kunnen ervaren. Het gezicht afwenden bij een horror film is daar een voorbeeld van, of de coach van het Bulgaarse elftal die de racistische spreekkoren tijdens de wedstrijd Bulgarije-Engeland op 14 oktober niet gehoord zou hebben.
Level 2: is het bewust aangaan van de spanning, je zou kunnen zeggen dat je het beest bewust in de bek kijkt of de schoonheid van wat er is volledig tot je neemt. Level 2 awareness roept een spanning op. Een verhaal (zoals in een roman, een film, een theatervoorstelling, een tentoonstelling) is gebaat bij een spanningsboog: geen spanning? geen verhaal.
Level 3: hier verdiept zich de verschillende perspectieven en worden meerdere opties mogelijk. ‘Roles’ zijn alle waargenomen en gevoelde element die een rol spelen en tot een oplossing kunnen leiden. Wanner je na een vertwijfeld of-of denken (level 2) de ruimte vindt voor een en-en, ben je duidelijk level 3 bewust. Achteraf is alles eenvoudig en logisch en toch heel anders dan wat er daarvoor aan potentieel voor handen lag.
Level 4: de essentie. Hier zijn eigenlijk geen woorden voor een diep gevoel van één zijn. De tekst van Feel van Robin Williams komt misschien in de buurt:
Come and hold my hand
I wanna contact the living
Not sure I understand
This role I've been given
I sit and talk to God
And he just laughs at my plans
My head speaks a language
I don't understand
Onderscheid tussen IK-, WIJ- en ZIJ-ervaring
Ervaringen in een groep zijn zich natuurlijk te onderscheiden tussen de individuele ervaring, de groepservaring en de ervaring van buiten de groep. Die ervaring kunnen we gebruikmakend van het model van Kolb verdelen in de ervaring die ingebracht wordt vanuit het verleden, de reflectieve (contemplatieve) ervaring , de ervaring van het uitvoeren van een experiment en de mentale ervaring van samenbrengen van losse elementen tot een mentaal model.
Voor het componeren en faciliteren van bijeenkomst biedt allen al het realiseren van de combinatie tussen vier leermomenten Kolb en drie niveaus van bereik een mooie kader om de activiteiten te kiezen als facilitator. Maar er is meer.
Muzische professionalisering
Bart van Rosmalen heeft een schitterend boek ‘Muzische Professionalisering - Publieke waarden in professioneel handelen’ geschreven die veel inspiratie geeft om de keuzes van activiteiten te verdiepen. Met name de vier stadia van leren van Kolb laten zich afbeelden op de vier handelingscategorieen die Van Rosmalen onderscheid. Muzisch professionaliseren verwijst naar de muzikale achtergrond van Van Rosmalen en de lessen die hij vanuit deze ervaring als muzikaal kunstenaar doortrekt naar het begeleiden van professionals in niet muzikale setting.
Het complete werk en tevens onderstaande mindmap is hier te downloaden.
Er zijn vier typische ervaringsgerichte activiteiten:
Vertellen
Spelen
Maken
Delen
Tijdens de Atelier Session is bijvoorbeeld gebruik gemaakt van individueel schrijven en reflecteren in stilte, het gewone opschorten, wat hoor zie, ruik en proef je, gebruik grote stilte, moed om individueel en als groep een stap te zetten.
Toonladder Experiential Learning
De drie elementen ( levels van bewustwording. Bereik van ervaring en handelinsgcategorieen zijn samen te brengen in een soort toonladder; de toonladder Experiential Learning. Als facilitator van een workshop kun je de activiteiten in de tijd uitzetten en aangeven hoe een werkvorm In tijdsvolgorde) voor te bereiden.
Hieronder het voorbeeld van de werkvormen toonladder van de Atelier Session op 9 oktober.
Duidelijk is te zien hoe van IK- naar WIJ-ervaring is gegaan (en nog geen ZIJ-ervaring heeft plaatsgevonden) en hoe het proces is geleid van laag naar dieper niveau van awareness. Bovendien zijn de activiteiten die zijn ingezet gemixt ne niet lineair ingezet zoals het framework van Kolb geïmplementeerd moet worden. Het actief experimenteren (binnen dit experiment! Want dat was het) heeft nog niet plaatsgevonden, We hebben de lessen van het beeld over leiderschap en samenwerking nog niet in een experiment getoetst.
"Only in the reflection it makes sense"
Direct na afloop van het experiment, toen het beeld van leiderschap en samenwerking in de toekomst was gemaakt, volgde een korte debriefing met de deelnemers: wat wil je erover kwijt?
De groep was licht euforisch en veel van de eerste reacties kwam neer op het geweldige gevoel dat ze op dat moment hadden, terwijl ze ruim 2 uur geen woorden gesproken hadden en elkaar nauwelijks kenden. Het meest treffend was de conclusie dat “only in the reflection it makes sense”. Mijn interpretatie is dat zij werkelijk ene moment van level 4 awareness hebben aangeraakt. Dus het was een geweldige avond en een geweldige ervaring. Veel geleerd van dit experiment.
Het framework van de workshop toonlader, opgebouwd uit levels van awareness., handelingscategorieën en bereik, heb ik als zeer behulpzaam en krachtig ervaren om een experiential learning session voor te bereiden. Het idee is nu om het werkstuk dat is gemaakt en leiderschap en samenwerking in de toekomst verbeeld, te gebruiken om een ZIJ-ervaring te accentueren tijden De ArtOfAgile Exhibition op 3 december (zet de avond vat in jouw agenda!). Meer nog: zou het mogelijk zijn dit framework te gebruik om van de ArtOfAgile Exhibition een Agile Experience te maken? Die laatste gedachte houdt mij nu bezig om op de een of ander manier alle deelnemers aan de ArtOfAgile Exhibition op 3 december verteller, speler, maker en deler te laten zijn.
Wordt vervolgd!