Je voegt twee mensen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. Soms is dat zoiets als die eerste poging om een heteluchtballon op te tuigen met een waterstofballon: geeft u de voorkeur aan neerstorten en verbranden, of aan verbranden en neerstorten? Maar soms lukt het, wordt er iets nieuws gemaakt en is de wereld veranderd.’
Het boek Hoogteverschillen van Julian Barnes – dat ik tijdens mijn vakantie las - is een mengeling van feit en fictie. Het begint met een feitelijk essay over het begin van de ballonvaart. De kern van het verhaal is het samenvoegen van twee dingen die nog niet samengevoegd waren, in dit geval de ballonvaart en fotografie, waardoor de mens vanuit de hoogte beter naar zichzelf kon kijken, waardoor ‘het subjectieve opeens objectief werd’. Hij romantiseert de liefdesrelatie tussen twee ballonvaarders , Fred Burnaby en Sarah Bernhardt. Hij beschrijft op indringende wijze zijn ervaringen met de hoogteverschillen in emoties na het overlijden van zijn vrouw.
Voor veranderen biedt de metafoor van de ballonvaart en de fotografie, alsmede de samenvoeging van beide, interessante aanknopingspunten. Een positie vanuit de hoogte om te verwonderen en je af te vragen: hoe is dit allemaal mogelijk? Hoe kan het dat zoveel activiteit en afstemming vanzelf vaak wel goed gaat? Welke maatregelen moeten we nemen om de meest in het oog springende zaken te wijzingen?
De ballonvaart is dan de visionaire, verbeeldende, toekomstgerichte activiteit. Gedurfd ook! De verwondering die gepaard gaat bij het aanschouwen van het organisatielandschap dat aan jouw gezichtsveld als veranderaar zich vanuit de mand voltrekt. De uitgezoomde beschouwing van wat er zich afspeelt: de structuren en lijnen, de kleuren, de infrastructuur, de mensen die er in bewegen. Om zo, vanuit je mandje te reflecteren. Voor veranderaars betekent dit een positie innemen om bijvoorkeur met anderen de toekomst, het vergezicht van de organisatie in de omgeving, onder ogen te zien. Waar staan we nu en waar gaan we heen? Het is een activiteit van aanvoelen wat zich aandient. Hoe is de wind? Zijn we voldoende op hoogte om in de juiste stroom ons mee te laten varen...?
In de luchtballon stijg je op en houdt je afstand van de realiteit, terwijl je permanent verbonden blijft met die realiteit. Je ziet de verte, je ziet de contouren van de organisatie in de omgeving, je ziet de mensen in de organisatie en daarbuiten in netwerken bewegen en je krijgt in dat mandje een gedeeld beeld waar het heen gaat.
Met de komst van fotografie werd voor het eerst een moment in tijd vereeuwigd. Puur de realiteit zoals die zich volgens de camera ooit in een fractie van een seconde heeft aangediend. Soms gestileerd, zoals in portretfoto’s. Soms volledig toevallig. En altijd maakt de compositie en het verhaal dat spreekt uit de foto het verschil. Wat zegt het moment ons? Kijk maar eens naar oude foto’s en laat je leiden door wat die foto’s aan gevoel bij jou losmaken. Ontroerd het beeld of laat het je koud? Roept het vragen op over wat de mensen zouden kunnen voelen en denken? Is er iets opmerkelijks?
De fotografie is de dialoog over de realiteit en roept vragen op over het verleden: hoe is het nu en hoe is het zo gekomen? In veranderingsprojecten zijn interviewresultaten, documentstudie, feiten analyse dankbare foto’s van de organisatie. Ze maken onder regie van de veranderaar een compositie van de werkelijkheid, en alleen als die compositie beroerd, ook in positieve zin, dan heeft de foto van de organisatie een functie om mensen te bewegen. Is de ballonvaart een positie tussen de goden om verandering te overzien en te bewerkstelligen? Nee. Want daar waar de oplossingen zich aandienen, houdt het verwonderen op. En is de fotografie dan de scherprechter die exact verteld wat de oorzaken zijn? Nee. Want als de dialoog stokt dan beroerd de foto niet meer.
Terug naar het verhaal waarin Barnes zegt dat iedereen voortdurend naar liefde streeft, simpelweg omdat het liefde is wat hij in zijn leven samenvoegt: fotografie en ballonvaart. Barnes: “Waarom streven we dan voortdurend naar liefde? Omdat in liefde waarheid en betovering samenkomen. Waarheid als in de fotografie, betovering als in de ballonvaart.’
En zo is de liefde voor het veranderen in organisaties, als de liefde voor het leven. Als we de waarheid van de foto’s die we maken, durven samenvoegen met de ballonvaart die we maken. Om zo de hoogteverschillen in onze reis te ervaren als de normaalste, mooiste en meest bijzondere zaak van de wereld.
Een mooie vaart met pure foto’s toegewenst.